ویژگی ھای یک معلم خوب در تفکر ابن سینا

معلم و معلمی ھمواره در ادیان آسمانی و در اندیشه بزرگان و متفکرین جھان مورد تکریم واحترام بوده است.بوعلی سینا نیز در امر آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت کودک از پدر می خواھد که در انتخاب آموزگار بسیاردقت کند و بداند فرزندش را به دست چه کسی می سپارد. بوعلی سینا پس از بیان ضرورت آموزش و تعلیمبه موقع کودک در ارتباط با ویژگی ھای معلم می گوید: اولاباید در انتخاب آموزگار و مربی کودک دقیق شد کهخردمند و دیندار باشد و راه تھذیب اخلاق و پرورش و تربیت بچه را بشناسد و با وقار و سنگین و با مروت و پاکدامن و نظیف باشد و راه معاشرت را بداند.

بوعلی سینا در بیان فوق به ھشت ویژگی مھم معلم اشاره می کند و می گوید: کسی که عھده دار تربیتکودکان می شود باید حداقل این خصوصیات را دارا باشد :

١- خردمند باشد : یعنی مھمترین خصیصه معلمی را که دانایی است دارا باشد و بر آنچه که آموزش می دھدتسلط علمی داشته باشد و بتواند پاسخگوی سوالات دانش آموزان باشد .

٢- دیندار باشد: از دیدگاه تربیت دینی علی رغم اینکه بر دانایی معلم تاکید می گردد، با این وجود آن را شرطکافی برای نشستن بر کرسی معلمی نمی داند بلکه آنچه که معلم را الگو و سرمشق رفتاری دانش آموزانقرار می دھد، ادب، اخلاق و تقوای اوست. بنابراین منظوراز دینداری و دارا بودن این خصوصیات عالی، رفتاریاست که لازم است شخصیت و منش معلم به آنھا آراسته گردد .

٣- آشنا با تربیت کودک باشد: بدون شناخت ویژگی ھای رشد و نیازھا و خواسته ھای کودک در مراحلمختلف سنی و بدون آشنایی با چگونگی شکل گیری مفاھیم در ذھن کودک و دیگرابعاد شخصیتی او امکانتعلیم و تربیت وجود نخواھد داشت. معلم باید کودک را بشناسد و راھھای تامین نیازھای عاطفی، اجتماعیوعقلی او را بفھمد .

از دیدگاه بوعلی سینا معلم باید به تفاوت ھای فردی کودکان توجه نماید، وی می گوید :

“ھر آنچه کودک می طلبد و به آن گرایش دارد برای وی ممکن نیست، بلکه باید به او مطلبی را یاد داد که باذوق و فھمش سازگار باشد. اگر فراگیری ھمه علوم و فنون برای ھمه کس مقدور بود و به آسانی به دستمی آمد، ھیچ کس را نمی یافتید که از فرھنگ بی بھره و با فنون مختلف آشنا نگردد؛ اما چنین نیست وھرکس به دانش یا فنی علاقه دارد و چه بسا افرادی که از علم و فرھنگ لذت نمی برند. از این رو برمسئولین تعلیم و تربیت کودکان فرض است که نخست استعدادھا و توانایی ھای آنان را سنجیده و آنگاه دانش ھای سودمند و مناسب را به آنان فرا دھند...

٤- باوقار و سنگین باشد: شغل معلمی به مانند دیگر شغل ھا نیست، او با کرامت انسان سروکار دارد. اگر باوقار و با ھیبت نباشد در چشم دانش آموزان کوچک جلوه می کند، در این صورت احترام و اعتماد از او سلبمی شود. وقار و سنگینی و برخوردھای ھمراه با ادب و بیان سخنان حکیمانه، معلم را در نزد دانش آموزانبزرگ و قابل اعتماد می سازد و به عنوان الگو و تکیه گاه دانش آموزان محسوب می گردد .

٥- با مروت باشد :این ویژگی نیز از این جھت مھم است که معلم با خردسالان و کودکان سروکار دارد، کسیکه سخت دل و سنگدل است، می تواند با روحیه لطیف و ظریف کودک ارتباط برقرار کند. دل معلم باید نرم وبه اصطلاح رحم دل باشد و از آنجایی که کودکان به علت کمی تجربه و کوچکی ظرفیت روانی خطاھایبسیاری را مرتکب می شود، معلم باید دارای روحیه گذشت و اغماض باشد و مروت و مردانگی را در مواقعلزوم و برای تادیب کودک در نظر داشته باشد .

٦- پاکدامن باشد: این اصل از آنجا ناشی می شود که کودکان به معلم خود بسیار اعتماد دارند و ھرگز درعفت و پاکدامنی او شک نمی کنند، لذا معلم باید از این اعتماد دانش آموزان در جھت تادیب آنھا بھره جوید وحتی در اندیشه خود آنچه را که خلاف عفت و پارسایی است، نگذارند. فراموش نکنیم کوچکترین خلاف معلمدر این راستا ضربه ای بر پیکره کودک می زند که قابل جبران نخواھد بود .

٧- نظیف باشد: این اصل از این یافته روانشناسی ناشی می شود که کودکان قبل از آنکه به قول پیاژه بهمرحله تفکر منطقی و تفکر انتزاعی برسند در مرحله حسی -حرکتی قرار دارند؛ یعنی ابزار شناختشان ازجھان حواس آنھاست. کودکان دبستانی افراد را از وضع ظاھرشان ارزیابی می کنند، در واقع معلمی که سر وصورت و لباسش مرتب، تمیز و شیک است در نظر کودکان فردی بزرگ و قابل احترام است و فردی که تمیز ونظیف نباشد، از او دوری می کنند و حرفھایش را جدی نمی گیرند و اگر کودکان او را الگوی خود قرار دھند،کودکانی بار خواھند آمد که نسبت به نظافت و بھداشت فردی بی مسئولیت خواھند بود .

شھید ثانی در کتاب ”منیه المرید“ می نویسد :

“باید معلم با آمادگی کامل و زمینه ھایی که نمایانگر وقار و ھیبت اوست و با لباس و بدنی نظیف وپاکیزه وارد

جلسه شود و جامه خویش را از پارچه سفید تھیه کند زیرا جامه سفید بھترین و نیکوترین و زیباترین تن پوشانسان است“ و در ادامه ضمن اینکه لباس را مایه حفظ وقار و متانت می داند می گوید: ”معلم باید به ھنگامورود به جلسه درس خود را خوشبو ساخته و موی صورت خود را شانه زده و خویشتن را از ھرگونه آثار زننده و( اشمئزاز آور بپیراید.

٨- راه معاشرت را بداند: این ویژگی از اصل تفاوت ھای فردی ناشی می گردد .روانشناسی امروز در شناختتوانمندی ھای روحی و روانی آدمی معتقد است که افراد دارای الگوھای متفاوتی در رفتار ھستند، زیرا محیطژنتیکی و محیط اجتماعی کودکان و پایگاه ھای فرھنگی واقتصادی آنان با یکدیگر متفاوت است .حتی کودکاندوقلوی ھمسان با ھم برابر نیستند. بنابراین معلم باید بداند که با ھر کودک چگونه باید برخورد و معاشرتنماید. نسخه یکسان پیچیدن برای ھمه در سیستم تعلیم و تربیت جواب نمی دھد. از طرف دیگر معلم بایدبداند که کودک را چه وقت تشویق و چه وقت تنبیه کند و زمان و مکان مناسب برای تعلیم و تربیت رابشناسد .

مجموعه ویژگی ھای فوق نشان می دھد که بوعلی سینا برای معلم جایگاه مھمی در سیستم آموزش وپرورش قائل است و معتقد است که معلم، الگوی رفتاری کودکان است و آنان از رفتار او نسخه برداری و درزندگی خود عمل می کنند .

بوعلی می گوید :“معلم نه تنھا باید با راھھای پرورش و تربیت آشنا باشد بلکه باید بینا باشد، بینایی مرحله ای عمیق تر ازآشنایی است ”.

این نشان می دھد که بوعلی سینا تا چه حد به تربیت معلم حساس است .

سازمان یونسکو در مقاله ای پیرامون دیدگاه ھای تربیتی ابن سینا می نویسد: ابن سینا اھمیت انتخابمعلم و مجھز کردن او را به تربیت نظری واخلاقی درک می کند. در واقع نقش معلم در آموزش جوانان چیزیفراتر از ارائه اطلاعات به آنھاست زیرا دانش آموزان عادات، عقاید وارزشھای بسیار زیادی را از معلمین خودکسب می کنند. بنابراین به نظر ابن سینا لازم است که معلم از میان بھترین اشخاص انتخاب شود. شخصیکه قادر به تشخیص ارزشھای اخلاقی و فضیلت ھای اخلاقی باشد، زیرا دانش آموزان از او به عنوان راھبروالگو پیروی خواھند کرد .

ابن سینا می گوید: معلم باید با استعداد و متدین باشد ...در آموزش بچه ھا مھارت داشته، با وقار و آرامباشد و از سادگی بسیار به دور بوده، رفتار سبک نداشته باشد، خیلی جدی و بی نشاط نباشد بلکهبرعکس معلم باید مھربان و فھیم بوده، با فضیلت، تمیز و شایسته باشد .

ابن سینا اظھار می داشت که معلم تنھا دانش و حقایق را به شاگردان انتقال نمی دھد بلکه آنھا را با ارزشھاو اعتقادات خود و نیز با آداب و فضیلت ھایی که به او عطا شده استنیز روبرو می کند. اگر معلم به سھمخود دانش را با دقت و با احساس به دانش آموزان انتقال دھد آنھا ھم رفتار و فضایل معلم را به سادگی و بیاراده از راه یادگیری تقلیدی کپی می کنند .

ابن سینا پس از بیان ضرورت گرفتن معلم برای کودک پس از سن ٦ سالگی تاکید می کند: معلم سرخانهباید با دقت، اشعاری را انتخاب نماید که دارای ھدف عالی اخلاقی، ستایشکننده فضایل خوب و سرزنشکننده بدکرداری ھا باشد زیرا که بچه در طی این سالھا قویا تحت تاثیر آنچه که می خواند و می شنود قرار می گیرد.

معلم در نظر پیشوایان دینی ما بسیار قابل احترام است. پیامبر(ص) به معاذ فرمودند :

“اگر خداوند متعال یک فرد را به دست تو ھدایت کند از دنیا و آنچه در آن است مھمتر و پرارزش تر است ”.

آنچه را که از بیان بوعلی و دیگر اندیشمندان اسلامی و بخصوص از روایات رسیده از اولیای الھی می توان فھمید این است که معلم باید ھم به لحاظ دانش و گسترش اندیشه و ھم به لحاظ اعتقاد درونی و ھم بهلحاظ رفتار متناسب با ارزشھای متعالی انسانی از ھمه سرآمد باشد تا سخن او در دل کودک رسوخ نماید .